اوضاع سرحدنشینان و شیعیان خراسانی در مناسبات سیاسی منغیتیان و قاجارها (1199- 1342ق)

مناسبات ایران و ماوراءالنهر از عهد صفوی ـ شیبانی در روندی چالشی، به ایجاد سنتی در مناطق مرزی خراسان منجر شد که تا عهد منغیت همواره در قالب جنگ، صلح، استقرار نیرو، تعدیات ترک­تازانه و  به­اسارت­بردن سرحدنشینان ادامه داشت. در پی یافتن علل، مجموعه­ای از توسعه‌طلبی‌ها، منافع اقتصادی، سنت­های اجتماعی و بی­کفایتی­های سیاسی را با پوششی به نام اختلافات مذهبی می­یابیم که در عهد شیبانی و پس از آن اشترخانی، تفاوت­ها و فرازوفرودهایی داشته است. آنچه در این نوشتار با عنوان «اوضاع سرحدنشینان و شیعیان خراسانی در مناسبات سیاسی منغیتیان و قاجارها» مطالعه   می­شود، بر دوران پس از نادر و استقرار حکومت منغیتیان در ماوراءالنهر تمرکز دارد. پرسش اصلی پژوهش این است که در ادامة روند تاریخی مواجهة ایرانیان و ازبکان که موجب تنش در خراسان شده بود، اوضاع خراسانیان در عهد منغیتیان/قاجارها چگونه و تابع چه مؤلفه­هایی بود؟ پاسخ اولیه و مدعای ما این است که در مناسبات ازبکان با شیعیان خراسانیِ سرحدنشین و مهاجر، روندی از لشکرکشی­ها تا تعامل سیاسی با حکومت قاجار شکل گرفته که تابع اوضاع سیاسی و اجتماعی ماوراءالنهر، سیاست­ورزی دولت ایران، تحولات روز دنیای اسلام (جنبش اتحاد اسلام و مواجهة با استعمار)و شرایط اجتماعی خراسانیان مهاجر در ماوراءالنهر بوده است.